Geschiedenis
De Grieken gebruikten smeerwortel bij bronchitis en bloedingen. De wond- en breukhelende eigenschappen werden pas ontdekt bij de Romeinen, Plinius gebruikte smeerwortel omwille van de kleefstoffen. Hildegard von Bingen en Parcelcius spraken van “consolidare”, verwijzend naar het helen van wonden en breken. Door de gelijkenis van het dikke, generfde blad met de huidstructuur werd smeerwortel ook gebruikt voor allerlei toepassingen voor de huid, o.a. wonden, breuken, blauwe plekken, kneuzingen en verstuikingen. Ook Dodoens schreef over de helende werking van wonden en breuken. Smeerwortelcompressen werden gebruikt om breuken te helpen genezen. Culpeper zei dat het gebruik van smeerwortel zelfs stukken vlees weer aaneen deed kleven. Allantoïne, één van de belangrijkste inhoudstoffen van smeerwortel is verantwoordelijk voor de wondenhelende eigenschappen.
Vindplaats
Smeerwortel vinden we meestal terug in Europe (met uitzorndering van het warme zuiden), in West-Siberië, Azië en in Noord-Amerika. Smeerwortel vinden we vaak terug aan sloten, beken, rivieren, moerassige gebieden, stilstaande waters.
Plantenprofiel
Het is een winterharde plant en kan tot 1.5m hoog worden. Heeft een vlezige, diepzwarte, soms vertakte penwortel (kan tot 50 cm lang worden) en is met slijm bedekt. De doorsnede van de wortel is cremekleurig en is kleverig. De wortel smaakt zoet, is iets samentrekkend en heeft geen geur.
De plant heeft een forse rechtopstaande vierkante stengel die hol is van binnen, ruw behaard. Smeerwortel heeft dikke, donkergroene, sappige, gerimpelde bladeren die ruw behaard zijn. De bladeren zijn spits uitlopend, eirond en lancetvormig. Onderaan zijn ze gesteeld en staan ze in een wortelrozet. Hoger aan de plant zijn ze zittend, veernervig en hebben een grove netvormige tekening.
De bloemen bloeien van mei tot augustus en zijn klokvormig.Smeerwortel bloemen kunnen in verschillende kleuren bloeien, van zuiver wit, roomwit, roze, paarsblauw of diep paarsrood. Na de bloei vormen viernotige, harde, glanzende spilvrucht.
Inhoudstoffen
• Slijmstoffen
• Allantoïne
• Looistoffen
• Fenolzuren
• Pyrrolizidine-alkaloïden
• Aminozuren
Werking
Smeerwortel werkt wondhelend, samentrekkend, bloedstelpend, ontstekingswerend en wordt vooral aangewend bij slecht genezende wonden, etterende wonden, schaaf- en brandwonden. Bij kloven, acné, aambeien, psoriasis kan men ook smeerwortel aanwenden.
Smeerwortel herstel bindweefsel en kraakbeen, bevordert de heling van botbreuken. Wordt gebruikt bij kneuzingen, peesontstekingen, spierontstekingen, sportblessures. Helpt ook bij vermindering van littekenweefsel. Bij artrose, artritis gebruikt men vooral compressen of kruidenpapjes.
Inwending wordt smeerwortel niet aangeraden en kan enkel onder control van een dokter gebeuren. Door de slijmstoffen is smeerwortel een tonicum voor de slijmvliezen, werkt verzachtend, bloedzuiverend en ontstekingswerend.
Verwerkingvormen
Wortel
Smeerworteltinctuur -> 1 deel smeerwortel op 5 delen gekookte water
Infuus (uitwendig gebruik) -> 150 gr op 1 liter water 4 uur laten trekken
Infuus (inwendig gebruik) -> 20 à 30 gr wortel op 1 liter warm water (niet koken owv de looi- en slijmstoffen), een nacht laten trekken en dan zeven.
Afkooksel (uitwendig gebruik) -> 100 à 150 gr op 1 liter water, 15 min laten koken
Kruid en blad
Zalven en uitwendige toepassingen -> 5 à 20% gedroogd kruid
Combinatie met andere kruiden
Arnica montana (Valkruid) bij kneuzingen, verzwikkingen, builen
Calendula officinalis (Goudsbloem) bij huidproblemen, slecht genezende wonden
Rosmarinus officinalis (Rozemarijn) of Lavendula vera (Lavendel bloemen) bij reumatische pijnen -> gebruik hiervoor etherische olie in smeerwortelolie (max 5 druppels op 10 ml olie).
Allantoïne wordt veel gebruikt in crèmes, zalven en lotions voor een soepele en strakke huid.
Jonge bladeren kunnen rauw worden gegeten in salades, of als spinazie. Door de Pyrrolizidine-alkaloïden is het aangeraden om dit niet te vaak te gebruiken, als is de concentratie van de alkaloïden minder groot is dan in de wortel.
In de landbouw wordt smeerwortel gebruikt als voedergewas bij varkens en koeien. Ook bij renpaarden werd het vroeger gebruikt. Smeerwortel is een grondverbeteraar, natuurlijke groenbemester, helpt composthopen sneller te verteren.